Gdańskie Studia Prawnicze

Jednolitość czy różnorodność postępowania cywilnego? Optymalny model kodeksu postępowania cywilnego

Andrzej Jakubecki — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Problem jednolitości i różnorodności postępowania cywilnego pojawia się przede wszystkim na tle trybów oraz rodzajów postępowania rozpoznawczego. Opracowanie koncentruje się na problematyce jednolitości oraz różnorodności postępowań rozpoznawczych w trybie procesowym. W polskim systemie prawa procesowego obok postępowania zwykłego istnieją także postępowania odrębne cechujące się odmiennościami. Ich liczba ciągle rośnie. Trudno jest mówić o jednolitym modelu procesu cywilnego jako zasadniczym trybie postępowania rozpoznawczego w Polsce. Nie jest to właściwy stan. Normując postępowanie rozpoznawcze w trybie procesowym, ustawodawca powinien dążyć do zapewnienia jednolitości regulacji procesowych bez względu na charakter rozpoznawanej sprawy. Nie ulega jednak wątpliwości, że istnienie pewnych odmienności postępowania w niektórych sprawach jest nieuniknione. Należy jednak dążyć do zmniejszenia liczby istniejących w polskim prawie postępowań odrębnych. Niektóre sprawy należy przekazać do rozpoznania sądom administracyjnym (np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, z zakresu regulacji energetyki, z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty). Natomiast niektóre postępowania odrębne powinny zostać zlikwidowane (np. postępowanie w sprawach gospodarczych).

Aksjologiczne uzasadnienie postępowań odrębnych w procesie cywilnym

Sławomir Cieślak — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Obecny kształt systemu postępowań procesowych stanowi konsekwencję przemian dokonywanych w różnych warunkach społeczno-gospodarczych. Zmiany w nim dokonywane były odpowiedzią na pojawiające się doraźne potrzeby, często bez niezbędnej oceny funkcjonowania całego systemu. Przy wprowadzaniu kolejnych procedur odrębnych zazwyczaj brakowało (z wyjątkiem prac nad przyjęciem kodeksów z 1930 i 1964 r.) oceny wpływu tych posunięć ustawodawcy na funkcjonowanie całego systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych i zazwyczaj ograniczano się do ocen wycinkowych odnoszących się do konkretnych kategorii spraw cywilnych. Tymczasem wszystkie procedury cywilne stanowią naczynia połączone i zmiany dotyczące jednej z nich wpływają na funkcjonowanie całości systemu postępowania cywilnego. Zmiana elementu tego systemu wymaga wobec tego ustalenia jej wpływu na funkcjonowanie całego systemu. System procesowy wymaga istotnego uproszczenia oraz prawidłowego ukształtowania relacji między procedurami.

Profil i zakres postępowania nieprocesowego

Marcin Walasik — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Artykuł dotyczy statusu postępowania nieprocesowego w polskim postępowaniu cywilnym. Kryteria podziału spraw na podlegające rozpoznaniu w procesie i w postępowaniu nieprocesowym mogą być uznane za względne. Po 1989 r. prawodawca nie zredefiniował, czym postępowanie nieprocesowe powinno charakteryzować się na tle procesu. Do elementów konstrukcyjnych postępowania nieprocesowego zalicza się to, że jego wszczęcie w wypadkach wskazanych w ustawie może nastąpić z urzędu (art. 506 k.p.c.), sąd obowiązany jest wezwać do udziału w sprawie każdego zainteresowanego (art. 510 k.p.c.), zainteresowany, który nie był uczestnikiem, może żądać wznowienia postępowania (art. 524 § 2 k.p.c.), oraz że brak jest możliwości stosowania przepisów o wyroku zaocznym (art. 513 k.p.c.), a sąd w razie bierności uczestników nie może przyjąć za prawdziwe twierdzeń przytoczonych w sprawie. W związku z tym postępowanie nieprocesowe może być uważane za bardziej paternalistyczny i prospołeczny w porównaniu z procesem tryb rozpoznawania spraw cywilnych. Uzasadnia to poszerzenie zakresu tego postępowania, przede wszystkim o sprawy z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, o uzgodnienie treści księgi wieczystej i o zmianę płci. Ustalenie profilu postępowania nieprocesowego nie może jednak nastąpić bez odwołania się do określonego systemu wartości i ideologii, która te wartości spaja. Wobec tego powinna o tym bardziej decydować polityka prawa aniżeli dogmatyka prawa.

Postępowanie cywilne rozpoznawcze a postępowanie egzekucyjne

Andrzej Marciniak — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Część pierwsza opracowania poświęcona jest podstawom i ograniczeniom zasady non est inchoandum ab executione, według której postępowania cywilnego nie można rozpoczynać od egzekucji. Następnie przedstawiono problematykę rozgraniczenia postępowania rozpoznawczego i egzekucyjnego z uwzględnieniem ich odmienności funkcjonalnych i strukturalnych. Na tym tle poruszone zostało zagadnienie odpowiedniego stosowania przepisów o procesie do postępowania egzekucyjnego. Końcowa część artykułu obejmuje problem kodyfikacji sądowego postępowania egzekucyjnego.

Stosunek pomiędzy postępowaniem egzekucyjnym a postępowaniami restrukturyzacyjnymi – wybrane zagadnienia

Kinga Flaga-Gieruszyńska — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Autorka poddaje analizie relację pomiędzy postępowaniem egzekucyjnym a poszczególnymi postępowaniami restrukturyzacyjnymi, mającą kluczowe znaczenie dla realizacji układu z wierzycielami. Postępowania restrukturyzacyjne jako postępowania, których celem jest zapewnienie kontynuacji działalności dłużnika, z jednoczesnym zabezpieczeniem słusznych interesów wierzycieli, nie mają charakteru egzekucji generalnej, co jednoznacznie kształtuje ich relację wobec postępowania egzekucyjnego. To ostatnie postępowanie zmierza do zabezpieczenia indywidualnego interesu wierzyciela egzekwującego z zastosowaniem instrumentów opartych na przymusie państwowym, co czyni je ciągiem czynności o odmiennym charakterze niż postępowania restrukturyzacyjne. W konsekwencji ustawodawca wprowadza regułę prymatu postępowania restrukturyzacyjnego z uwagi na możliwość pogodzenia idei utrzymania działalności dłużnika z ochroną słusznych interesów wierzycieli. Co istotne, niektóre ze szczegółowych rozwiązań odnoszących się do tej problematyki budzą daleko idące wątpliwości interpretacyjne, co wymaga szczególnej uwagi, zwłaszcza z perspektywy praktyki organów egzekucyjnych.

Informatyzacja postępowania cywilnego. Od odrębności do modelu podstawowego

Jacek Gołaczyński — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Informatyzacja postępowania cywilnego to proces, który trwa już od 20 lat, a obecnie regulujące go przepisy rozproszone są w kilku ustawach. Przepisy o informatyzacji zawarte są przede wszystkim w kodeksie postępowania cywilnego, ale także w prawie o ustroju sądów powszechnych, w ustawie o doręczeniach elektronicznych (art. 1312 k.p.c.), w ustawie o księgach wieczystych i hipotece, w ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz w kodeksie spółek handlowych. Należy jednak zaznaczyć, że przepisy regulujące postępowanie rejestrowe znajdują się w kodeksie postępowania cywilnego. Przepisy procedury cywilnej w zakresie informatyzacji tego postępowania zostały obecnie ukształtowane przez nowelizację kodeksu postępowania cywilnego z dnia 10 lipca 2015 r. Nowelizacja ta weszła w życie z dniem 8 września 2016 r. Niniejsze opracowanie nie obejmuje postępowania egzekucyjnego i upadłościowego ze względu na szczegółową i bardzo rozbudowaną regulację tych postępowań, także w zakresie ich informatyzacji.

„Nie mnożyć bytów ponad potrzebę”. O władzy sędziego na przykładzie postępowań odrębnych

Anna Machnikowska — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Wadliwe definiowanie w polityczno-społecznej świadomości kategorii pod nazwą „sprawność postępowania sądowego” oraz słaba pozycja ustrojowa władzy sądowniczej stały się m.in. pułapką dla kierunku ewolucji struktury polskiego postępowania cywilnego. Rozwiązaniem, które według reformatorów ma zapewniać prawu procesowemu szybką reakcję na zmiany potrzeb interesariuszy wymiaru sprawiedliwości, stały się częste nowelizacje przepisów i ich coraz bardziej kazuistyczne brzmienie. Ustawodawca utożsamił modernizację z ustawiczną, normatywną rozbudową konstrukcji procesu cywilnego. Jeden z jej elementów to zwiększanie liczby i zakresu postępowań odrębnych. Ich status oddziałuje także na zasadę sędziowskiego kierownictwa postępowaniem. Wynika to z faktu traktowania dywersyfikacji praw i obowiązków sądu jako niezbędnej części składowej wielu postępowań odrębnych. Ta okoliczność powoduje z kolei nieracjonalną fragmentaryzację uprawnień i obowiązków sędziego. Nie zapewnia ona lepszej adaptacji prawa do dynamiki i różnorodności jego otoczenia, lecz przynosi odwrotne do zamierzonych skutki. Także wiele innych doświadczeń praktyki sądowej przemawia za zmianą paradygmatu odpowiedzialnego za metody regulowania aktywności sędziego w procesie. Bez szkody dla gwarancji procesowych, a z pożytkiem dla funkcjonalności postępowania w każdej sprawie, szczegółową treść wielu norm obecnego kodeksu postępowania cywilnego może zastąpić grupą norm o uniwersalnych właściwościach. Jednym z argumentów na poparcie tego postulatu jest przegląd praw i obowiązków sędziego w postępowaniach odrębnych, przeprowadzony z perspektywy roli przypisanej do zasady sędziowskiego kierownictwa postępowaniem cywilnym.

Pozasądowe metody rozwiązywania sporów – mediacja i arbitraż w modelu kodeksu postępowania cywilnego

Aneta Arkuszewska — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie pozasądowych (polubownych) metod rozwiązywania (rozstrzygania) sporów, tj. mediacji i arbitrażu w modelu kodeksu postępowania cywilnego. Aby w sposób holistyczny ująć to zagadnienie, zaprezentowano pojęcie „pozasądowych (alternatywnych) sposobów rozwiązywania sporów”, wskazano obecny status prawny mediacji i arbitrażu w Polsce i w obcych systemach prawnych, a finalnie zaproponowano model w polskim systemie prawnym, poprzez przyjęcie trzech koncepcji, które mogą być punktem wyjścia do dalszych rozważań nad ewentualnymi zmianami.

Postępowanie grupowe jako przykład pozakodeksowego sądowego postępowania cywilnego

Agnieszka Laskowska-Hulisz — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest wybranym zagadnieniom dotyczącym postępowania grupowego jako pozakodeksowego postępowania cywilnego. Omówiono w nim m.in. takie kwestie, jak istota i charakter prawny postępowania grupowego, zakres podmiotowy i przedmiotowy zastosowania ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, przebieg tego postępowania i jego wszczęcie, reprezentant grupy oraz wyrok wydany w tym postępowaniu. W opracowaniu przeanalizowano nie tylko wybrane przepisy ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, ale także przepisy kodeksu postępowania cywilnego, które mają zastosowanie w postępowaniu grupowym. Przedstawiono także wątpliwości, jakie wyłaniają się na tle stosowania przepisów prawa regulujących postępowanie grupowe, oraz podjęto próbę ich rozstrzygnięcia.

Model sądowej kontroli decyzji administracyjnych (na przykładzie spraw z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz postępowań regulacyjnych). Postulaty de lege ferenda

Łukasz Błaszczak — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Artykuł dotyczy problematyki sądowej kontroli decyzji administracyjnych sprawowanej przez sąd powszechny na przykładzie spraw regulacyjnych. Sprawy te znajdują odzwierciedlenie w kodeksie postępowania cywilnego i są rozpatrywane w modelu postępowań odrębnych. Opracowanie zmierza do wykazania, że ze względu na liczne problemy praktyczne, jakie wynikają z połączenia procedury administracyjnej oraz procedury cywilnej, konieczna jest interwencja ustawodawcy. Zmiana przepisów w kodeksie postępowania cywilnego powinna iść w kierunku zupełnej rezygnacji z możliwości rozpatrywania tych spraw przez sąd powszechny i przekazania ich do kompetencji sądów administracyjnych.

Celowość utrzymania postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy jako postępowania odrębnego

Joanna May — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Artykuł poświęcony jest postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy, a uszczegóławiając – ocenie celowości utrzymania go wobec tak znacznej liczby postępowań odrębnych, które rozbijają coraz mniej jednolity model procesu cywilnego. Dla dokonania właściwej analizy tytułowego zagadnienia autorka w pierwszej kolejności przybliża genezę postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy na tle systemu organów ochrony prawnej w sporach pracowniczych, następnie wyjaśnia przyczyny wprowadzenia tego postępowania, przedstawiając charakteryzujące go odrębności, na zakończenie zaś uzasadnia celowość dalszej klasyfikacji postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy w katalogu postępowań odrębnych.

E pluribus unum? O optymalny model procedury cywilnej w sprawach spornych – uwagi na tle Modelowych Europejskich Reguł Postępowania Cywilnego

Andrzej Olaś — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000

Artykuł stanowi głos w dyskusji nad pożądanym normatywnym modelem postępowania cywilnego rozpoznawczego w sprawach spornych w aspekcie dążenia do jego ujednolicenia bądź też alternatywnie dalszej dywersyfikacji. Punktem odniesienia dla prowadzonych rozważań są rozwiązania zaproponowane w Modelowych Europejskich Regułach Postępowania Cywilnego ELI/UNIDROIT. W ślad za tymi rozwiązaniami autor opowiada się za możliwie daleko posuniętą unifikacją procedury cywilnej w sprawach spornych opartej na maksymalnie elastycznej regulacji procesowej zakładającej szerokie kompetencje sędziowskie w zakresie kierowania i zarządzania postępowaniem, realizowane w sposób podporządkowany dążeniom do urzeczywistnienia celu i funkcji procesu oraz naczelnych zasad procesowych, ze szczególną rolą zasady współdziałania sądu i stron oraz zasady proporcjonalności.

Zjazd Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego, 22–25 września 2021 r. (sprawozdanie)

Anna Machnikowska, Dominika Mróz-Szarmach — Tue, 20 Dec 2022 00:00:00 +0000